Wereld: Leren zien in het donker

Het kind dat ik in me draag, laat ik binnenkort geboren worden in een steeds meer zichtbaar wordende, verscheurde wereld. Hij hoort nu al vaker de stemmen van Wilders en Trump in mijn buik, als boze, racistische ooms, dan de stemmen van zijn daadwerkelijke ooms. Hij hoort zijn eigen ouders zich afvragen waar het naar toe gaat in de wereld, zoekend naar een juiste houding ten opzichte van onze polycrisis, en voelt mij ‘s nachts wakker liggen, na het hebben van nachtmerries over de terugkeer van fascisme en haat.

Er lijkt geen groter contrast te zijn dan dit: het dragen van dit nieuwe leven in mij, terwijl er zoveel dood, haat en geweld om ons heen is. Mijn eigen blijdschap en geluk staan naast een collectieve staat van verwarring, angst en rouw.

Maar ik zie dat er op een diepere laag geen contrast is. Er is geen verschil. Er is geen een of het ander. Er is zelfs een grote overeenkomst te ontdekken in mijn persoonlijke situatie als wat we in het het collectief ervaren:

Als collectief leven we in deze tijd in een donkerte die gelijk staat aan de donkerte van een baarmoeder, waarin we de urgente noodzaak ervaren om als mensheid samen een nieuw leven op aarde bij elkaar te dromen en te creëren.

In die zin zijn we allemaal zwanger en zijn we tegelijkertijd, allemaal het nieuwe leven dat geboren wil worden.

De geboortegrond van de ziel, van alles wat bezield is (en dat is zoveel meer dan wat we onszelf hier in het Westen eeuwenlang hebben verteld), is in wezen donker. Het universum is donker en ook daar wordt altijd weer nieuw leven geboren. De baarmoeder is, zoals ik al zei, donker. De aarde is donker, waar zoveel leven zonder dat we het zien ontwikkelt en uiteindelijk zijn weg naar het licht vindt. Al het leven zoals wij het kennen, is in de kern ontstaan vanuit dat waar onze ogen niets kunnen zien.

(Mystica en religiewetenschapster Vera de Chalambert hield ooit een bevlogen, korte lezing over het belang van de donkerte in het leven.)

‘The Long Dark’

Psychotherapeut Francis Weller heeft deze tijd omgedoopt tot de naam: The Long Dark, de lange donkerte… Een tijd waarin we niet weten wat nog gaat komen. Een tijd die meerdere generaties zal duren waarin we geen hand voor ogen kunnen zien. En waarin de uitkomst nog geheel onbepaald is. Brengen we onszelf en elkaar nog meer in de vernietiging, door oorlog, door haat en door geen omwenteling te vinden in onze klimaatcrisis waardoor het leven zoals we het kennen op aarde zal uitsterven? Of weten we gezamenlijk een nieuw wereldbeeld neer te zetten waardoor we blijven leven? En wat is hier dan echt voor nodig? (No pressure! But, eh, yes, pressure.)

Laten we zeggen dat het op z’n zachtst gezegd vrij overweldigend is om in deze tijd te leven.

Het is dan ook volkomen oké en normaal om in de ochtend met een rotgevoel op te staan. Met een rouw om wat er allemaal gaande is in de wereld.

Het is volkomen terecht als je je nu, in deze tijd, niet blij voelt. Alleen maar blij en onbezorgd zijn, of vasthouden aan een term als ‘good vibes only’, zijn nu simpelweg niet de emoties of de manieren die ons gaan brengen naar een nieuwe wereld. We zullen een afdaling in onszelf mogen maken, naar de wat meer zwaardere emoties van ons emotioneel menselijk spectrum, om vanuit die plaats niet alleen opnieuw een enorme liefde voor de aarde en voor elkaar te voelen en van daaruit te gaan handelen, maar ook een opening te ontdekken die we eerder nog niet konden waarnemen.

Ik denk dat iedereen die wel eens gerouwd heeft, of dat nu om een gebroken hart is of om het verliezen van een dierbare, dit kent: rouw brengt je op plekken in jezelf en in ontmoetingen met het leven die je van te voren nooit had kunnen bedenken. (Mijn moeder en ik schreven er een boek over: Zinvol rouwen.) Rouw is een gevallen engel, die op de meest brute wijze, de meest bijzondere inzichten komt brengen. In een taal die soms jaren duurt om te begrijpen.

In deze tijd is het belangrijk dat we de rouw en de angst en het verdriet, niet voor onszelf houden. We mogen erop waken dat we in een zekere isolatie belanden met die zwaardere emoties.

Als we deze emoties wel wegstoppen en voor onszelf houden, lopen we het gevaar dat we van binnen opgevreten worden door deze zwaarte.

En de kans is groot dat we in deze valkuil trappen, omdat we in een nog oud, sociaal gecreëerd narratief leven waarin we vinden van onszelf dat we alles alleen moeten kunnen dragen en oplossen. Dat is niet onze schuld. Het is een cadeautje van het krachtige narratief van het neo-liberalisme waarin de valse illusie van onafhankelijkheid gepredikt wordt. Mijn uitnodiging naar jou is om er niet voor te kiezen de allerhardste stem in jezelf te geloven die meent dat dat jij de enige bent die dit nu voelt. En dat er echt iets mis met jou zou zijn, of dat je meer aan jezelf moet werken om niet zulke gevoelens te hebben.

(Bekijk deze nieuwe cursus om de hardste stem in jezelf te begrijpen. Het is de meest recente cursus die ik maakte en het voelt cruciaal voor deze tijd waarin we nu leven.)

Er zijn een heleboel mensen samen met jou die in stilte met grote, zware gevoelens zitten. Die niet meer weten hoe ze hun agenda moeten plannen volgend jaar, omdat volgend jaar zo ‘abstract’ voelt. (De meesten van ons doen het wel, maar het voelt op de een of andere manier ‘onwennig en raar’.) Die zich zorgen maken om de (hybride) oorlog die Rusland voert en wat dit gaat betekenen voor Nederland en België. Die een gebroken hart hebben om Palestina. Die al jaren met de gevolgen van polarisatie in diens privé kring zitten, en daaraan een familielid of goede vriend verloren hebben. Die met tranen in de ogen naar het nieuws kijken. Die zich zorgen maken om hoe de politiek en complottheorieën over de klimaatcrisis het zorgen voor onze aarde tegenhoudt. Of simpelweg ook zo baalden van al die vieze naaktslakken vorig jaar in de moestuin. Of erger: met de grote teleurstelling om de pfas in de grond, die het ineens zeer lastig maakt om de eieren van je lieve kipjes te eten. Of je eigen groenten te verbouwen. Er is genoeg ‘fucked up’. En dat is iets om je terecht rotgevoelens te geven.

Je bent niet de enige.

We mogen de pijn en onze zorgen delen met mensen waarvan we vermoeden dat ze open voor dit deel van ons staan. Zo dragen we samen het gewicht van het Grootse waar we nu in zitten. Ik heb het al vaker gezegd, maar ik zeg het nu weer: als wat je voelt te groot voelt om alleen te dragen, is het niet bedoeld om alleen te dragen.

Deze tijd is niet een tijd van ‘ik doe het wel alleen’.

In een lezing van Francis Weller die ik laatst zag, noemde hij een daad als de pijn delen met anderen: ‘to keep the grief warm’ (het warmhouden van de rouw). Waarbij de warme adem van een ander ons voor even laat ophouden met rillen en beven. En daarom schrijf ik ook deze blog naar jou, om te laten weten dat als je zelf met deze verwarrende gevoelens zit, je niet alleen bent. En er ook niets mis is met je als jij je zorgen maakt om wat komen gaat.

Het delen van onze zorgen en het benoemen van wat er mis is en wat we niet mee willen nemen naar de toekomst, rukt ons uit onze eenzaamheid, brengt ons in verbinding en leidt ons naar een opluchting. Het maakt ruimte vrij voor een diepe, eerste zucht van de dag waarin je het gevecht van het onderdrukken van je eigen zwaardere emoties loslaat.

Waardoor er een nieuwe ruimte kan ontstaan. Een ruimte die anders klinkt en eruit ziet dan wat we ooit gekend hebben.

Het is een eeuwenoud medicijn dat altijd weer terugkomt:

Eerst de zwaardere emoties bij jezelf erkennen en toestaan, dan deze samen met anderen delen waarin het erkennen en het toestaan meer wordt verdiept,
en dán het wonder van het organisch openen van het nieuwe en het onverwachte ervaren. Het onverwachte dat we niet zelf hoeven te bedenken, maar welke naar ons toekomt.

Wat belangrijk is voor het maken van een nieuwe wereld, is dat we ons oude, ‘gewone’ denken dat we tot nu toe altijd hebben gedaan, losser vast gaan houden om open te kunnen staan voor een nieuwe manier van leven.

Hiervoor is een zekere vertraging in onze manier van doen, denken en samen-zijn met mensen nodig.

Anders leren Luisteren

Hedendaags denker Bayo Akomolafe spreekt al jaren over de polycrisis waar we nu in zitten. Hij geeft ook aan dat we opnieuw mogen leren vertragen, om van daaruit een stem in onszelf te horen die totaal anders klinkt dan waar we tot nu toe naar geluisterd hebben. “The times are urgent, let’s slow down”, is zijn bekendste uitspraak. Hij beargumenteert dat als je vanuit een zekere haast handelt, je altijd vanuit een oud gedachtegoed zal handelen dat deze crisis in de eerste plaats gecreëerd heeft. We verzinnen een oplossing voor een probleem, maar eigenlijk proberen we het probleem op te lossen met hetzelfde DNA als het probleem. “What if the way we respond to the crisis, is part of the crisis?” Vraagt hij zich af.

Om dit te doorbreken, mogen we anders leren Luisteren. Dit is iets wat ik zelf ook in mijn coachingspraktijk aan anderen leer. Luisteren is niet langer luisteren naar je eigen chaotische, reactieve gedachten die de hele dag van alles vinden van wat je doet of wat een ander doet, maar naar het gebied in jezelf gaan dat openstaat voor de idee dat hoe je nu je leven ervaart, niet de enige kijk is. En dat de verhalen die je over je leven en over het mens-zijn hebt gemaakt, misschien zelfs niet kloppen. Het is die openheid, het is de vraag: is dit echt zo wat ik denk en geloof?, die ons brengt bij een Stem, of meerdere Stemmen, die tot ons willen spreken, die echt het verschil gaan maken. Het is je eigen innerlijke uitroeptekens vervangen door vraagtekens. Ik maakte hier de online cursus De diepere waarheid over als je hier meer over wilt leren. Deze kennis heeft mijn leven gered. En doet het keer op keer opnieuw.

Bayo (I’m a fan, I know), zegt in zijn eigen woorden dat er allerlei ‘cracks’ (scheuren) in onze wereld nu zitten en dat er nog ongeboren goden zijn die door die scheuren zullen komen met nieuwe, ongekende wijsheden.

Ah! Zo’n zin! Ik vind dit prachtig! In die ene zin brengt hij het vertrouwen dat de verscheuring die nu plaatsvindt, precies is wat we nodig hebben. Omdat er onder die scheuren (in de wereld en in jezelf) van alles leeft of zelfs nog geboren zal worden wat ons ook verder wil brengen.

(Bekentenis: ik heb wel eens met Bayo gezoend in een van mijn dromen.)

Maar om daar te komen, mogen we eerst door een lange, donkere periode heen, de door Francis’s zelfbenoemde Long Dark, en dat is geen pretje. Het is confronterend, het zal ons van binnen helemaal leegschrapen van oude ideeën, van alles wat we zo vanzelfsprekend vonden, om als nieuwgeborenen een kans van leven te krijgen.

Meister Eckhart (1260-1328) schreef honderden jaren geleden al: “De grond van de ziel is donker.” Als je nu het idee hebt dat je geen hand voor ogen kunt zien omdat alles zo onduidelijk is, weet dan: je zit op de goede weg. En je loopt daar niet in je eentje, we lopen hier met z’n allen.

Francis Weller vertelt in zijn lezingen wel eens een verhaal van de Inuit die spreken over ‘samen in een iglo zitten’. In die iglo wacht een groepje mensen net zo lang, in stilte, tot ze de eerste roep van een walvis buiten hen horen zingen. En dan pas komen ze in beweging.

Dat is ook precies deze tijd: samen in een iglo zitten, elkaar proberen warm te houden met liefdevol gezelschap en een luisterend oor en ons tegelijkertijd openstellen voor een totaal anders klinkende roep over onszelf als mensheid op aarde en dié te leren volgen. In plaats van de temu-pleisters die we nu in een razendsnel tempo op allerlei open wonden proberen te plakken, maar door het gebrek aan kwaliteit er net zo snel weer af vallen.

Hoe zal de nieuwe Stem klinken?

De nieuwe stem van onze toekomst zal wat onwennig klinken, een beetje gek, ‘quirky’, a-neurotypisch, of je denkt: hè gatserdakke, moet dat echt?

Als ik me verbind met deze nieuwe Stem, dan hoor ik een Stem die wat ondeugend is, die je eigen gevoel van veiligheid onder de loep neemt en je innerlijk helemaal van binnen uitlepelt aan aangeleerde verhalen die je sowieso al geen recht als menswezen toededen, om uiteindelijk ‘iets’ over te houden.
Het is tevens een energie die ons dwingt te kijken naar onze schaduwkanten. Naar dat wat we steeds maar niet hardop benoemen, maar allemaal weten wat we doen, wat voor de destructie van mens en dier zorgt. En verantwoordelijkheid te nemen voor het gezamenlijk breken van de systemen en de constructen die onszelf stevig in die positie houden.

Meer daarover hoop ik in een andere blog te delen. Een keer. Het kan even duren.

Ons nieuwe Mensenkind wil namelijk spoedig uit zijn eigen Lange Donkerte kruipen, dus dan moet die blog uiteraard nog even wachten!

Liefs,

Anne