Verbonden door aandacht

“Weet je dat je dat vaker doet? Dat, wanneer je je ongemakkelijk voelt, je met boeken, schrijvers en theorieën komt?” Zegt de Canadese Jeff tegen me. Hij kijkt me indringend aan. “Dat is jouw veilige haven, dat is waar je naar terugkeert als je je niet goed voelt. Dat is hoe je jezelf beschermt.” We zitten tegenover elkaar aan tafel en we zijn met elkaar in gesprek over wat deze pelgrimstocht met ons allebei gedaan heeft.

Om ons heen zitten mede-wandelaars. De een scrolt op zijn telefoon, een ander leest een boek. Jeff en ik praten zachtjes, zodat niemand ons hoort. Of op z’n minst, zodat niemand het héle verhaal hoort. De overgebleven restjes van een tortilla de patata liggen naast ons op een bord. Een leeg blikje ice tea schuif ik van me weg. Het is tijd voor koekjes en kamillethee, ons avondritueel dat we hebben ontwikkeld na bijna 14 dagen samen wandelen, maar geen van beiden heeft zin om op te staan. Ik bestudeer Jeff’s gezicht. De rimpels rond zijn blauwe ogen, dat ene bruine vlekje in zijn linkeroog. Hij kijkt noch vriendelijk, noch geërgerd naar me. Zijn blik rust in waarheid, daar waar emoties niet eens meer bestaan, maar alleen een kalmte overblijft. Jeff heeft gelijk. Dit is wat ik doe.

In plaats van me beledigd te voelen door zijn directe, observerende opmerking, voel ik me gezien. Door en door gezien, zelfs. Hier zit een man voor me die zijn best doet om me te horen. Iemand die zijn best doet om voorbij mijn eigen schild te gaan, voorbij de woorden waarmee ik een ander mens altijd weer op afstand houd. Ik houd anderen niet op afstand omdat ik dat per sé wil, maar omdat ik schrik van mijn eigen gevoelens en er voor even geen raad mee weet. En daar waar ik van wegloop, laat ik al helemaal een ander niet toe.

Het effect van Jeff’s woorden is dat ik voel hoe mijn hart zich naar hem opent. Hij is ruim twintig jaar ouder dan ik, maar ik kan het niet laten om een gevoel van dankbaarheid en zelfs, en dit vind ik moeilijk om toe te geven, voor een kort moment vlinders in mijn buik te voelen. Ik glimlach. “Weet je dat je de eerste bent die dit zo direct tegen me zegt? Ik wed dat mijn geliefde en vrienden thuis dit allang hebben opgemerkt bij mij, maar nog nooit hebben ze me er zo direct mee geconfronteerd.” Ik zucht diep. We glimlachen naar elkaar. Wat voelt het goed om met woorden aangeraakt te worden. Wat voelt het goed om gezien te worden. “Dankjewel,” zeg ik tegen hem, “dankjewel.”

Ik sta op om thee te zetten en om dit moment nog even wat meer de ruimte te geven. Jeff gaat opzoek naar koekjes. Terwijl ik water in de waterkoker giet, denk ik aan alle mensen die in mijn praktijk komen omdat ze verliefd zijn geworden op een ander en steeds weer het volgende tegen me zeggen:

“Ik voel me zó door hem/haar gezien. Ik voel me sinds tijden echt begrepen.”

Elkaar het geschenk geven van de ander echt willen begrijpen, is zeldzaam in het leven.

De inmiddels overleden mysticus John O’Donohue schreef ooit over elkaar dit geschenk geven en wat dit met ons in relatie tot een ander, en de relatie met onszelf, doet:

“De oppervlakkige leugentjes-om-bestwil en halve waarheden die bij het sociale leven horen vallen weg en je kunt zijn zoals je echt bent. Liefde wekt begrip op en begrip is kostbaar. Waar je wordt begrepen, ben je thuis. Begrip voedt de verbondenheid met elkaar.”

John O’Donohue, Anam Cara (1996)

‘Waar je wordt begrepen, ben je thuis,’ prachtig! Maar, laten we eerlijk zijn: wanneer krijgen we deze intense mate van begrip van onze eigen directe omgeving? Van familie, vrienden of collega’s?

Keer op keer hoor ik weer van de mensen die ik spreek in mijn praktijk of daarbuiten, hoe we ons in het algemeen niet begrepen en gezien voelen.

En hoe juist degene waar we verliefd op zijn, de enige is in diens omgeving die echt zijn best doet te Luisteren.

Daarmee bedoel ik niet zomaar luisteren, maar écht Luisteren. Luisteren naar de klanken, naar de beelden en emoties áchter de woorden die we formuleren. Naar het waarom. Naar de bron tastend van wie we in essentie zijn.

Hoe mooi het ook is dat we iemand gevonden hebben die ons werkelijk ziet in het leven of in een Ziek van verlangenproces, ik kan het niet laten me af te vragen:

Hoe is het in hemelsnaam mogelijk dat we dag in, dag uit, zoveel mensen zien, en met sommigen van hen zo intiem samenleven, maar slechts een enkeling geeft zich over aan de inspanning om ons echt te begrijpen?

Tijdens mijn wandeltocht op de Camino Primitivo van ruim 321 kilometer die ik deze afgelopen drie weken gelopen heb, heb ik vele mensen gesproken en ontmoet. Iedere avond weer zat ik met nieuwe mensen in een herberg. Ik at met hen, ik sliep met hen in één ruimte, ik hoorde hen op de wc in de ochtend, kortom: ik leefde met hen. Sommigen zag ik regelmatig, anderen trof ik slechts een paar keer. In de gesprekken die ik voerde (en die ik afluisterde ;-)), kreeg ik opnieuw een inzicht in hoe mensen vandaag de dag met elkaar omgaan. En daarover wil ik eerlijk tegen je zijn: ik ben geschrokken. Dagelijks werd ik geconfronteerd met de enorme armoede in sociaal contact die heden ten dagen leeft. De meeste gesprekken die ik bijwoonde waren oppervlakkig en ‘reactief’. Er werd gepraat, en gepraat én nog meer gepraat, en men reageerde op wat een ander zei, maar men Luisterde niet naar wat een ander zei. Er werd langs elkaar heen gesproken, zoals auto’s die langs elkaar rijden, beiden een andere richting opgaand. Daarnaast werd er gesproken zonder denkpauzes, zonder elkaar de ruimte te geven mee te doen aan diens eigen verhaal. Het leek wel alsof alles wat het brein aan gedachten formuleerde, hardop benoemd moest worden. Er was geen selectie tussen de ene gedachte of de ander, er was alleen een aan een stuk door praten over zichzelf, maar daarbij niet elkaar de belangrijke vragen stellend. De belangrijke vragen: Hoe bedoel je dit? Hoe is dat voor je? Of: kan je me daar meer over vertellen?

In iedere reactie die iemand gaf, ging het over het zelf, alsof men aan een stuk door leek te zeggen: zie me, zie me, zie me..! Vertel het me, hoor je mij?

…

Lieve jij, die dit leest. Ik vraag me af: herken je dit? Vanuit jouw eigen omgeving? Of, misschien zelfs bij jezelf?

En begrijp me niet verkeerd, ik hou van grapjes maken en gewoon maar wat lullen af en toe, maar het moet voor mij in balans zijn met echt aandacht hebben voor elkaar. Als dat er niet is, verhonger ik sociaal gezien. Ik kan mezelf wel voor mijn kopje slaan vanwege mijn eigen naïviteit, omdat dit natuurlijk een groot onderdeel is van de realiteit van alledag. Polarisering is deze laatste jaren het gespreksonderwerp en deze kan alleen bestaan omdat we niet weten hoe we onszelf kunnen openen voor een ander. Omdat we, om de een of andere reden, opgesloten zitten in onszelf. En ons niet veilig genoeg voelen om onze veilige haven tijdelijk te verlaten, zodat we de wereld van een ander kunnen betreden.

Ik heb getwijfeld of het slim is deze ervaring met je te delen, omdat het zo hard klinkt naar anderen. En alsof het lijkt alsof ik het wel altijd goed zou doen. (Natuurlijk, absoluut, niet.) Maar, ik schrijf deze teksten niet om alleen maar een mooi, makkelijk verteerbaar verhaal met je te delen. Ik ben hier om ook een pijnlijke waarheid aan te raken. In mijn perceptie is dit nu eenmaal waar we als mensheid in deze tijd mee te dealen hebben.

Weten we nog hoe we een gesprek in verbinding met een ander kunnen aangaan? Weten we nog hoe we een ander het gevoel kunnen geven dat hij, zij of hen echt gezien wordt?

Het grootste geschenk dat we aan elkaar kunnen geven, is echt luisteren naar een ander en teruggeven wat je aan schoonheid of eventueel aan beschermingsmechanismen in de ander ziet. (Daar waar de liefde bij een ander stopt met stromen en angst het overneemt.) Wat mij betreft kunnen we niet vaak genoeg de schoonheid en een diepere waarheid die we in de ander zien, bezingen.

Ik begrijp dat dit lastig is. Hoe kan je de liefde voor een ander ‘bezingen’ of je best doen om een ander te zien, als je zelf ook graag gezien wilt worden? Ik denk dat we allemaal in deze tijd ongelooflijk uitgehongerd zijn. We worden niet echt door anderen gezien. En daarmee zien we ook niet meer onszelf. En toch hebben we elkaar nodig.

Ik geloof namelijk dat we blind zijn voor wie we werkelijk zijn. Alleen iets of iemand anders kan iets laten zien of iets teruggeven in woorden, waardoor wij een waarheid over onszelf kunnen waarnemen.

John O’Donohue schreef in Anam Cara, zijn bekendste boek: “We kunnen slechts een glimp opvangen van wie we werkelijk zijn.”

Het is te moeilijk om in ons eentje de waarheid over onszelf te kunnen horen, daar hebben we anderen voor nodig. Een ander ziet dikwijls dat wat onzichtbaar is voor onszelf.

Ik denk dat we daarom zoveel praten: in ieder woord dat we hardop uitspreken, zijn we opzoek naar die ene mens, die ene ziel, die laat zien waar we staan in het leven en wat de contouren van ons leven zijn. Iemand die ons Zijn begrenst. Die laat zien: hier begin ik en hier stop ik. En daar begin jij en daar stop jij. We zijn als vleermuizen die met sonar geluiden de ruimte lezen en daarin hun positie bepalen. Maar waar zij succesvol zijn, falen wij, omdat zelden iemand iets teruggeeft.

In de film Face to Face van Ingmar Bergman is er een moment waarop er gesproken wordt over de zoektocht naar echtheid, naar waarheid in het leven.

Iemand zegt:

In ons vele spreken, zijn we opzoek naar de echo die een waarheid van ons zijn bevestigt. Om te weten dat we echt bestaan.

Terwijl ik dit schreef, moest ik sterk denken aan de 52hz walvis:

Er was eens een walvis… die, zo bleek, in zijn eentje door een van de enorme oceanen die de wereld rijk is, zwom. Wetenschappers vroegen zich af waarom hij daar alleen was. Uiteindelijk bleek dat het lied dat hij zong van zijn bestaan, een frequentie had die andere walvissen niet konden oppikken. Hij bleef het proberen, dagen achter elkaar, maar niemand was er die hem hoorde. Kan je het je voorstellen? Deze enorme eenzaamheid die deze walvis moest voelen in deze eindeloos diepe oceaan?

Ik zie mensen op aarde nu als deze ene, eenzame walvis. We praten, maar we bereiken de ander niet.

Maar als we Ziek van verlangen zijn, of er is iemand die, zoals Jeff bij mij deed (en vele andere bijzondere mensen in mijn leven), een waarheid teruggeeft, ontmoeten we ineens een andere walvis die onze taal spreekt. Ineens hoort iemand ons. Ineens hoeven we niet meer alleen te zwemmen… En dat gevoel, oh, wat mij betreft is dit het fijnste gevoel in de wereld! Ik word iedere keer een beetje echter, als iemand me met de juiste woorden aanraakt.

In een gesprek dat ik afgelopen week met Jeff voerde over dit onderwerp, zei hij:

“Ik geloof dat in ons de potentie zit om, in en bij elkaar, te ontwaken naar de mens die we werkelijk zijn.”

(God, wat ben ik jaloers op die zin. Ik wilde dat ik ‘m bedacht had.)

Maar, we mogen onszelf weer herinneren aan hoe we dat doen. Om opnieuw de belangrijke vragen te stellen, bijvoorbeeld. Om af en toe ons eigen verhaal of onze eigen mening uit te zetten en alleen te luisteren naar waar de ander zich in begeeft. Hoe hongerig we zelf ook zijn naar gezien worden. Het vraagt om moed en een inspanning om in een gesprek te vertragen en echt even te luisteren naar een andere jij, ook als je zelf doodop bent van het jarenlange alleen zwemmen in deze grote oceaan die het leven heet. Uit ervaring kan ik zeggen dat ik in veel gevallen, ‘door een ander te geven wat ik zelf wil ontvangen’, ik ook precies krijg waar ik naar verlang. Ineens hoor ik iets, wat een niet ontdekt deel in mijzelf aanraakt.

Mijn goede vriend Jeff zei regelmatig tijdens onze vele wandelingen: “Er is een persoon die we nu zijn en een persoon die we werkelijk bedoelt zijn te zijn, en als die twee samenkomen… Bam! Dan wordt het leven pas echt genieten.”

Maar wat hij daarbij niet zei en waar we samen al wandelend steeds weer achter kwamen, is dat we elkaar daarvoor nodig hebben. Ik ben blij dat ik hem tijdens mijn reis daarvoor heb gehad. Hij heeft op zoveel meer manieren aan me laten zien wat nog onzichtbaar was voor mij. Ik weet dat ik hem hetzelfde heb kunnen geven, dat heeft hij immers talloze keren gezegd. Er waren misschien niet veel mensen tijdens mijn reis met wie ik een fijne verbinding aan kon gaan, maar net die paar mensen, hielpen me mezelf in een ander licht te zien. Op een manier die mijn eigen verbeeldingsvermogen over mezelf oversteeg. Of, zoals John O’Donohue het zei in een podcastinterview van OnBeing: “Zelfs de mooiste gedachte die je kunt bedenken over jezelf, zal niet eens de grootsheid van wie je bent kunnen vatten.”

Dankzij mijn jarenlange verdieping in het Ziek van verlangenwerk, ben ik het bovenstaande helder gaan begrijpen. We hebben elkaar nodig om de mens te worden die we bedoeld zijn te zijn. En dat kan alleen met oprechte aandacht van een ander mens.

Maar daar houdt het niet op. Ik ben ook gaan zien dat dit magische geschenk dat we aan elkaar kunnen geven, doorgegeven moet worden om de betekenis ervan dieper te voelen. Toen Jeff en ik afscheid van elkaar namen, zei ik nog: “Dat wat wij samen hebben ervaren is mooi. En de kans is er dat je hiernaar terug gaat verlangen. Dat je denkt dat je dit alleen met mij hebt. Maar geef asjeblieft dat wat je bij mij gedaan hebt aan de mensen thuis. Die aandacht. Die stilte in je blik. En geef dat wat ik aan jou gaf, en jou raakte, aan jouw mensen thuis. Breek de mythe van exclusiviteit. Want dat zal alles veranderen.”

Inmiddels ben ik weer terug en ben ik sinds een aantal dagen weer vrolijk aan het werk. De reis werkt nog in me door, op allerlei manieren. Ik hoop daar nog over te kunnen schrijven. (En reken maar dat Jeffke vaker genoemd zal worden, haha.)

Het voelt goed om aan het einde van deze tekst nog even duidelijk te stellen dat Jeff en ik hele goede vrienden geworden zijn en dat er niet meer speelt dan dat. Ook in intieme vriendschappen mag hier en daar een vlinder in de buik ervaren worden. Want die vlinder zegt eigenlijk alleen maar een ding: wat fijn dat je me ziet, wat fijn dat ik even niet alleen hoef te zijn in deze grote, enge wereld. Ik dank jou daarvoor. Dankje, dankje, dankjewel.

Ben jij op dit moment Ziek van verlangen en wil je jezelf beter begrijpen? Ik maakte een uitgebreid online pakket met alles wat je moet weten om weer vooruit te kunnen als je nu vastzit en jezelf door en door te begrijpen, zodat je weer innerlijk vrij komt. En, uiteraard is er de komende tijd ook ruimte voor het doen van een intensive om samen tot helderheid te komen (het online pakket krijg je er als bonus bij). FYI: Ik begeleid zowel mannen als vrouwen. Raakt mijn werk je? Aarzel dan niet, en vraag een intakegesprek aan.

Liefs,

Anne